Ամփոփում

8-րդ դասարանի ամփոփում

Ինչու ենք ուսումնասիրում պատմությունը:

8-րդ դասարանի առաջադրանքների փաթերի հղումը տեղադրել:

Թարգմանությունների հղումը տեղադրել:

Նախագծային աշխատանքների հղումը տեղադրել:

1.Որոնք էին հայ ազատագրական պայքարի արտաքին և ներքին նախադրյալները:Նշեք շարժման հայտնի գործիչներին:

Օտար տիրապետությունից ազատվելը։

2.Ինչ դեր են խաղացել Հակոբ Դ Ջուղայեցին և Իսրայել Օրին:

Հակոբ Դ Ջուղայեցին մեկնոընում է Եվրոպա մեծ հույսեր ունենալով որ կոգնեն հայերին։

Նա փորձում էր ամեն ելք գտնել Հայաստանի օգնելու համար ։ Օգնություն էր փորձում գտնել Եվրոպայից , բայց չստացավ ։ Նա որոշեց օգնություն գտնի Ռուսաստանի ցարի ՝ Պետրոս Մեծի մոտ , քանի որ այդ ժամանակ Ռուսաստանը գնալով հզորանում էր Իսրայել Օրին մտածեց , որ Ռուսաստանին միանալը ամենալավ ելքն է ։

3.Ինչու հենց Սյունիքում և Արցախում տեղի ունեցավ զինված պայքարը օտար տիրապետությունների դեմ: թվարկեք այդ պայքարի նշանավոր ղեկավարներին:

Պետրոս 1-ը արշավանք էր ցանկանում կազմակերպել մերձկասպյան տարածք ։Սյունիքի ու արցախի հայերը ազատագրական ջոկատներ կազմակերպեցին , որ միանան Պետրոս 1-ին ։
Ղեկավարներից էր Դավիթ Բեկը , Ավան , Թարխան հարյուրապետորը ։

4. Ինչպես էին կոչվում Արցախում ստեղծված հայկական ինքնավարությունը: Ինչ նշանակություն է ունեցել այն:

Արցախում հայկական ինքնավարությունը կոչվում էր Ղարաբաղի մելիքություններ։

5. Որ պատերազմների արդյունքում Ռուսաստանը գրավեց Անդրկովկասը: Ինչ ակնկալիքներ ուներ հայությունն այդ պատերազմներից: Պատերազմներիարդյունքում  որքան հայ վերաբնակվեց Հայաստանի արևելյան հատվածում: Պարզաբանեք դրա բացասական և դրական կողմերը:

Ռուսաստանը գրավեց Անդրկովկասը 1806-1812թթ․ ռուս- թուրքական պատերազմի ժամանակ ։ Հայերը հույս ունեին անցնեն Ռուսաստանի կազմի մեջ ։ Արևմտահայերը հույս ունեին անցնել Ռուսաստանի կազմի մեջ , նրանց հույսերը չարդարացան ։Ռուսաստանի տրապետության տակ անցան մոտ 75000 հայեր , իսկ մնացածը մնացին Արևմտյան Հայաստանում ։

Այս հարցերին կարող եք պատասխանել՝ օգտվելով Հայոց պատմություն 8-րդ դասարան, էջ 3-52

1. Ինչ բարեփոխումներ իրականացվեվին 19-րդ դարի երկրորդ կեսին Ռուսաստանում: Ներկայացրեք դրանց ազդեցությունն Արևելյան Հայաստանի տնտեսական և սոցիալական կյանքի զարգացման վրա: Ինչու ցարիզմը հայերի նկատմամբ ուժեղացրեց ազգային ճնշման քաղաքականությունը:ընդհանուր գծերով ներկայացրեք արևմտահայության վիճակը Օսմանյան կայսրությունում:

19-րդ դարի երկրորդ կեսին Ռուսաստանում իրականացվեցին բարեփոխումներ, որոնք ազդեցություն ունեցան Արևելյան Հայաստանի վրա.

Գյուղացիները ձեռք բերեցին ազատություն, ինչը նպաստեց նրանց կենսապայմանների և տնտեսական վիճակի բարելավմանը։

Գյուղերը սկսեցին ինքնուրույն տնօրինել իրենց գործերը, ինչը բարելավեց տարածաշրջանի պայմանները։

Բարելավվել է արդարության համակարգը, որը հանգեցրել է ավելի արդար դատավարությունների և ավելի ուժեղ մարդու իրավունքների:

Հայերը զորակոչվել են ռուսական բանակ, ինչը նրանց հնարավորություն է տվել կրթություն և կարիերա ձեռք բերել:

1. Որ պատերազմի հետ կապված և որ պայմանագրերով  միջազգային դիվանագիտության մեջ մտավ Հայկական հարցը: Պարզաբանեք հարցի էությունը: Արտահայտեք ձեր տեսակետը հարցի միջազգայնացման վերաբերյալ.գնահատեք հայտնի 61-րդ հոդվածը:

Հայկական հարցը դարձավ միջազգային 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի և Բեռլինի կոնգրեսի արդյունքում։

Հայկական հարցի էությունը.
Օսմանյան կայսրությունում հայերը ենթարկվել են հալածանքների և բռնությունների։ Միջազգային ուշադրությունը գրավեց նրանց ծանր վիճակը, և խաղաղության պայմանագրերը սկսեցին ներառել հայերի պաշտպանության կետեր:

Բեռլինի պայմանագրի 61-րդ հոդված.Այս հոդվածը պահանջում էր Օսմանյան կայսրությունից պաշտպանել հայերի իրավունքները, սակայն ամբողջությամբ չիրականացվեց, ինչը հետագա խնդիրների առաջ բերեց հայերի համար։

1. Որոնք էին հայդուկային շարժման առաջացման պատճառները: Թվարկեք ձեզ հայտնի հայդուկներին:

Հայդուկ շարժումը առաջացել է հետևյալի պատճառով՝ ազգային ճնշման, տնտեսական ճնշման և կրոնական հալածանքի։

Հայտնի հայդուկներն էին՝ Սերոբ Աբեղյան, Միքուել Բրավեստյան, Համազասպ Գևորգյան։
Այս տղամարդիկ կռվել են պաշտպանելու հայերին և նրանց հավատքը Օսմանյան կայսրության կողմից ճնշումների դիմաց:

1. Ովքեր էին հայերի ցեղասպանական ծրագրի առաջին հեղինակն ու իրագործողը: Ինչ հետևանքներ ունեցան 1890-ական թթ հայկական կոտորածները:վերհանեքլ Սասունի, Զեյթունի և Վանի հերոսական կռիվները:

Հայոց ցեղասպանության ծրագրի առաջին հեղինակներն ու կատարողները Օսմանյան կայսրության բարձրագույն պաշտոնյաներն էին, այդ թվում՝ կառավարական շրջանակներ, ռազմական և ազդեցիկ քաղաքական գործիչներ։

1890-ականների հայկական ջարդերի հետևանքներն էին՝ զանգվածային զոհերը, զանգվածային տեղահանումներ և գույքի կորուստը։

Սասունի, Զեյթունի և Վանի հերոսամարտերը.

1894 թվականին Սասունում հայերը կռվել են օսմանյան զորքերի դեմ՝ պաշտպանելով իրենց իրավունքներն ու ազատությունը։
Զեյթունի հայերը դիմադրել են օսմանյան կառավարությանը 1895 և 1896 թվականներին՝ դիմանալով երկարատև պաշարման։
Վանի հայերը նույնպես կռվել են օսմանյան տիրապետության դեմ՝ պաշտպանելով իրենց տներն ու ընտանիքները։

1. Որ իրադարձության արդյունքում իշխանության  եկան երիտթուրքերը: Ինչ գաղափարախսություն որդեգրեցին նրանք արտաքին և ներքին քաղաքականության մեջ:

Երիտթուրքերը իշխանության եկան 1908 թվականի հեղափոխությունից հետո։ Նրանք հավատարիմ էին հետևյալ գաղափարներին՝ սահմանադրականություն, աշխարհիկություն, պանթուրքիզմ և պանսլավոնիզմ, արդիականացում։

Այս գաղափարները ազդեցին Օսմանյան կայսրության վրա, բայց ի վերջո հանգեցրին նրա կործանմանը Առաջին համաշխարհային պատերազմի արդյունքում։

1. Միջազգային ինչ իրադրությունում վերաբացվեց Հայկական հարցը: Ինչու թուրքական կողմն ի վերջո հաջողվեց հերթական անգամ տապալել հայկական գործադրումը:

Հայկական համայնքների իրավունքների և պաշտպանության հարցը կրկին արդիական դարձավ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին` հայ բնակչության նկատմամբ թուրքական հալածանքների պատճառով, հատկապես համիդյան ջարդերի և այլ բռնի գործողությունների ժամանակ:

Թուրքական կողմին հաջողվեց տապալել հայկական իրականացումը միջազգային միասնական լուծման և աջակցության բացակայության պատճառով։ Եվրոպական պետությունները զբաղված էին իրենց շահերով, իսկ Օսմանյան կայսրությունը հմտորեն օգտագործում էր իր հարաբերությունները Գերմանիայի և այլ երկրների հետ՝ միջամտությունից խուսափելու և իր իշխանությունը պահպանելու համար։ Միջազգային ոչ բավարար աջակցությունը և պետությունների միջև ներքին հակասությունները օգնեցին Թուրքիային խուսափել հայ բնակչության իրավունքների ոտնահարման պատասխանատվությունից։

1. Ներկայացրեք ռուսաստանյան և Օսմանյան կայսրությունների նպատակները Առաջին աշխարհամարտում: Որոնք էին Կովկասյան ճակատի գլխավոր ռազմաքաղաքական արդյունքները 1914-1916թթ

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Ռուսական կայսրությունը ձգտում էր ընդլայնել իր տարածքները հարավում, ներառյալ Բոսֆորի և Դարդանելի նեղուցների վերահսկողությունը, ինչը Ռուսաստանին հնարավորություն կտա մուտք գործել դեպի տաք ծովեր։ Բացի այդ, Ռուսաստանը ցանկանում էր աջակցել սլավոնական ժողովուրդներին, այդ թվում՝ սերբերին և բուլղարներին՝ ընդդեմ Ավստրո-Հունգարիայի։

Օսմանյան կայսրությունը հույս ուներ ամրապնդել իր դիրքերը տարածաշրջանում և պահպանել իր տարածքները՝ Ռուսաստանին հետ մղելով իր հարավային սահմաններից:

Կովկասյան ռազմաճակատում 1914-1916 թվականներին ռազմական գործողություններն ընթացել են տարբեր աստիճանի հաջողությամբ երկու կողմերի համար։ 

Ռազմական գործողությունների հիմնական արդյունքները․

Ռուսական բանակը պատերազմը սկսեց հաջող գործողություններով, ներառյալ հարձակումը Արևելյան Պրուսիայում և Գալիսիայում:

Օսմանյան կայսրությունը պատերազմի սկզբում ձեռնարկեց մի քանի հաջող հարձակումներ, այդ թվում՝ հարձակում Ռուսաստանի վրա Կովկասի տարածաշրջանում:

Սարիկամիշի ճակատամարտ (1914)։ Այս ճակատամարտում Օսմանյան կայսրությունը ջախջախեց ռուսներին՝ նրանց հրելով դեպի արեւմուտք։

Ռուսաստանի հակահարձակողական գործողությունը 1915 թ. Ռուսական բանակը հաջող հակահարձակողական գործողություն է իրականացրել և հետ է վերադարձրել կորցրած տարածքների մի մասը։

Վանի ճակատամարտ (1915)։ Ռուսական զորքերը հաղթեցին և գրավեցին Վան քաղաքը, ինչը թուլացրեց Օսմանյան կայսրության դիրքերը տարածաշրջանում։

Էրզրումի ճակատամարտ (1916)։ Ռուսական զորքերը հաղթեցին և գրավեցին Էրզրումը` ամրապնդելով իրենց դիրքերը Կովկասում։

Ընդհանուր առմամբ, թեև երկու կողմերն էլ ունեցան և՛ հաջողություններ, և՛ պարտություններ, Ռուսական կայսրությունը ի վերջո կարողացավ ամրապնդել իր դիրքերը Կովկասում և որոշակի հարվածներ հասցնել Օսմանյան կայսրությանը:

1.  Ցարիզմի տապալումից հետո ինչ փոփոխություններ եղան Ռուսաստանի կենտրոնում և Անդրկովկասում:

Ցարիզմի անկումից հետո էական փոփոխություններ տեղի ունեցան Ռուսաստանի կենտրոնում և Անդրկովկասում ՝ ժամանակավոր կառավարության ստեղծում, Ռուսական կայսրության փլուզումը, Ռիադ պետության անկախության հռչակումը, Էթնիկ հակամարտություններ և պատերազմներ տարածքի համար։

1. Որ պայմանագրով բոլշևիկյան իշխանությունը դուրս եկավ պատերազմից:  Ներկայացրեք Կովկասյան ճակատում ձևավորված հայկական զորամիավորումները, հրամանատարներին:

Բոլշևիկյան կառավարությունը դուրս եկավ Առաջին համաշխարհային պատերազմից Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի միջոցով։ Այս պայմանագրով հաշտություն կնքվեց Խորհրդային Ռուսաստանի և Կենտրոնական տերությունների, այդ թվում՝ Գերմանիայի և Ավստրո-Հունգարիայի միջև։

Կովկասյան ճակատում հայկական զորամասերը, այդ թվում՝ կանոնավոր և կամավորական կազմավորումները, կռվում էին հայկական հողերը պաշտպանելու համար։ Նրանց հրամանատարները՝ Անդրանիկ Օզանյանն ու Միքուել Բրաբրոստյանը, ղեկավարում էին պաշտպանությունը և պայքարում իրենց ժողովրդի ազատության համար։

1. Թվարկել Մայիսյան հերոսամարտերը, վերհանել Մայիսյան փառահեղ հաղթանակների պատմական նշանակությունը:

Մայիսյան հերոսամարտերը կարևոր դեր խաղացին Խորհրդային Միության գերմանական առաջխաղացումից պաշտպանվելու գործում.

Մոսկվայի ճակատամարտ: Սա առաջին լայնամասշտաբ ճակատամարտն էր խորհրդային և գերմանական ուժերի միջև 1941 թ. Մոսկվայի պաշտպանությունը կասեցրեց Վերմախտի առաջխաղացումը և դանդաղեցրեց նրա շարժումը դեպի երկրի կենտրոն։

Ստալինգրադի ճակատամարտը տեղի ունեցավ 1942 թվականի հուլիսից մինչև 1943 թվականի փետրվարը և շրջադարձային պահ էր պատերազմի մեջ: Այս ճակատամարտից հետո Վերմախտը չկարողացավ շարունակել իր առաջխաղացումը դեպի արևելք և սկսեց նահանջել։

Կուրսկի ճակատամարտը տեղի ունեցավ 1943 թվականի հուլիսին և պատմության մեջ ամենամեծ տանկային մարտն էր: Այս ճակատամարտում գերմանական զորքերի պարտությունից հետո խորհրդային զորքերը անցան հակահարձակման։

1. Լրացնել թվականները:

1699թ — 1699 թվականին Օսմանյան կայսրության և Ռուսական կայսրության միջև կնքվեց հաշտության պայմանագիր։ Այս պայմանագրի արդյունքում հայկական հողերի մի մասը, այդ թվում՝ Էջմիածին քաղաքը, անցավ Օսմանյան կայսրությունից Պարսից թագավորության վերահսկողության տակ։

1724թ — 1724 թվականին Ռուսական կայսրության և Պարսկական թագավորության միջև կնքվեց Թուրքմանչայի պայմանագիրը։ Այս պայմանագրի պայմաններով ռուս-պարսկական պատերազմների արդյունքում Պարսկաստանը հրաժարվեց հայկական հողերի նկատմամբ իր պահանջներից, ինչը հանգեցրեց ռուսական ազդեցության հաստատմանը Անդրկովկասի, այդ թվում՝ Հայաստանի տարածքներում։

1727թ, մարտ — 1727 թվականի մարտին Հայաստանում տեղի ունեցավ ապստամբություն՝ Դավիթ Բեկի գլխավորությամբ ընդդեմ պարսկական տիրապետության։

1736թ — 1736 թվականին Հայաստանում սկսվեց պարսից տիրակալ Նադիր շահի երկրորդ արշավախումբը, որն ուղղված էր Դավիթ Բեկի գլխավորությամբ ապստամբ հայերի դեմ։

1771թ — 1771 թվականին Հայաստանում տեղի ունեցավ ապստամբություն՝ հայ ազգային հերոս Գարեգին Նժդեհի գլխավորությամբ։

1804-1813թթ — Տեղի ունեցավ Ռուս-պարսկական պատերազմը։ 

1813թ., հոկտեմբերի 12 — 1813 թվականի հոկտեմբերի 12-ին Ռուսական կայսրության և Պարսկական թագավորության միջև կնքվեց Գյուլիստանի խաղաղության պայմանագիրը։ Այս պայմանագրով Պարսկաստանը հրաժարվում էր Ղարաբաղի, Նախիջևանի և հայկական այլ հողերի նկատմամբ իր պահանջներից, որոնք փոխանցվում էին Ռուսաստանին։

1806-1812թթ — Տեղի է ունեցել ռուս-պարսկական պատերազմը։ Այս հակամարտությունը, որը հայտնի է նաև որպես Առաջին ռուս-իրանական պատերազմ, ավարտվեց 1813 թվականին Գյուլիստանի պայմանագրի ստորագրմամբ։ Այս պայմանագրի արդյունքում հայկական հողերի զգալի մասը, այդ թվում՝ Ղարաբաղը և Նախիջևանը, անցավ Ռուսական կայսրությանը։

1812թ.,մայիսի 16 — 1812 թվականի մայիսի 16-ին Ռուսաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև ստորագրվեց Բուխարեստի պայմանագիրը։ Այս պայմանագրով ավարտվեց 1806-1812 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմը։ Այս պայմանագրի համաձայն՝ Օսմանյան կայսրությունը Ռուսաստանին զիջեց զգալի տարածքներ, այդ թվում՝ Անդրկովկասի մի մասը, Բեսարաբիան և Սերբիան։ Օսմանյան կայսրությունը ճանաչեց նաև Մոլդովիայի և Վալախիայի ինքնավարությունը, իսկ Կրիվոյ Ռոգ շրջանը փոխանցվեց Ռուսաստանին։

1826-1828թթ — Ռուս-պարսկական պատերազմ։ Այս հակամարտությունը, որը հայտնի է նաև որպես Արևելյան պատերազմ, եղել է Ռուսական կայսրության և Պարսկական թագավորության միջև։ Այս պատերազմի արդյունքում ստորագրվեցին 1828 թվականի Թուրքմանչայի պայմանագրերը, որոնք ամրացրին Պարսկաստանի պարտությունը և հանգեցրին նրա զգալի տարածքների կորստի։ Ռուսաստանը վերահսկողություն ձեռք բերեց հայկական կարևոր հողերի վրա, ներառյալ Անդրկովկասի և Նախիջևանի մի մասը։

1828թ., փետրվարիի 10 — 1828 թվականի փետրվարի 10-ին Ռուսական կայսրության և Պարսկական թագավորության միջև կնքվեց Թուրքմանչայի հաշտության պայմանագիրը։ Այս պայմանագրով ավարտվեց 1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմը։ Պայմանագրի պայմաններով Պարսկաստանը Ռուսաստանին զիջեց զգալի տարածքներ, այդ թվում՝ Անդրկովկասի և Ղարաբաղի մի մասը, ինչպես նաև ճանաչեց Վրաստանի անկախությունը։ Այս փոփոխությունները կարևոր էին Հայաստանի համար, քանի որ այն անցավ Ռուսական կայսրության վերահսկողության տակ, ինչը, ի վերջո, ազդեց նրա պատմության և զարգացման վրա:

1828թ ապրիլ-1829թթ — 1828 թվականից մինչև 1829 թվականի ապրիլը տեղի ունեցավ Արևելյան պատերազմը, որը հայտնի է նաև որպես 1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմ։ Այս հակամարտությունն ավարտվեց 1829 թվականի ապրիլին Թուրքմանչայի խաղաղության պայմանագրի ստորագրմամբ։ Այս պայմանագրի պայմաններով Պարսկաստանը ճանաչում էր իր տարածքների զգալի մասի, այդ թվում՝ հայկական ընդարձակ հողերի վերջնական կորուստը հօգուտ Ռուսական կայսրության։ Այս պայմանագիրը վերջնականապես ապահովեց Ռուսաստանի հաղթանակը և ապահովեց նրա վերահսկողությունը Անդրկովկասի առանցքային շրջանների վրա։

1829թ.,սեպտեմբերի 2 — 1829 թվականի սեպտեմբերի 2-ին Ռուսական կայսրության և Օսմանյան կայսրության միջև կնքվեց Փարիզի խաղաղության պայմանագիրը։ Այս պայմանագրով ավարտվեց 1828-1829 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմը։ Պայմանագրի պայմաններով Օսմանյան կայսրությունը ճանաչեց Ռուսաստանի օգտին մի շարք տարածքների կորուստը, այդ թվում՝ Անդրկովկասի մի մասը և Կովկասյան լեռները։ Այս իրադարձությունն ամրապնդեց Ռուսաստանի դիրքերը Կովկասում և մասնավորապես Հարավային Կովկասում, այդ թվում՝ հայկական հողերում։

1908թ., հուլիս — 1908 թվականի հուլիսին Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցավ «երիտթուրքական հեղափոխությունը», որը հանգեցրեց սուլթանի տապալմանը և սահմանադրական իշխանության վերականգնմանը։

1914թ., օգոստոսի 1 — Սկսվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմը

1917թ.,դեկտեմբերի 5 — 1917 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Ռուսաստանում խաղաղության մասին հրամանագիր է ստորագրվել, որը հանգեցրել է Ռուսաստանի դուրս գալուն Առաջին համաշխարհային պատերազմից։

1918թ. Մարտի 1-ապրիլի 1 — 1918 թվականի մարտի 1-ից ապրիլի 1-ը տեղի ունեցավ Բրեստի խաղաղության կոնֆերանսը, որն ավարտվեց Գերմանիայի և Ռուսաստանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրմամբ։

1918թ., մարտի 3 — 1918 թվականի մարտի 3-ին Խորհրդային Ռուսաստանի և Կենտրոնական տերությունների (Գերմանիա, Ավստրո-Հունգարիա, Օսմանյան կայսրություն և Բուլղարիա) միջև կնքվեց Բրեստ-Լիտովսկի խաղաղության պայմանագիրը, որը նշանակում էր Ռուսաստանի դուրս գալ Առաջին համաշխարհային պատերազմից։

1918թ., ապրիլի 9 — 1918 թվականի ապրիլի 9-ին Հայաստանը հռչակվեց անկախ։

1918թ. Մայիսի 11-հունիսի 4 — 1918 թվականի մայիսի 11-ից հունիսի 4-ը Հայաստանում մարտեր են տեղի ունեցել հայկական և թուրքական զորքերի միջև։

1918թ. Մայիսի 22-28 — 1918 թվականի մայիսի 22-ից մայիսի 28-ը Հայաստանում կռիվներ են տեղի ունեցել։

1918թ., մայիսի 23-29 — Հայաստանում կռիվներ են տեղի ունեցել։

1918թ., մայիսի 25-30 — 1918 թվականի մայիսի 25-ից մայիսի 30-ը նույնպես մարտեր են տեղի ունեցել։

1918թ., մայիսի 28 — 1918 թվականի մայիսի 28-ին Հայաստանում հայտարարվեց Հայաստանի Դեմոկրատական ​​Հանրապետության ստեղծման մասին։

1918թ. Հունիսի 4 — 1918 թվականի հունիսի 4-ին Հայաստանում հռչակվեց անկախություն։

Ամփոփել

Երեք տարվա Պատմություն առարկայի ուսումնասիրությունը ինչ տվեղ ձեզ

Ա. Ամենահետաքրքիր իրադարձությունները

Բ.Եզրահանգումներ

Կանաչ առավոտը։ Ռեյ Բրեդբերի

Дата: 04.05.2019Автор: marietsimonyan5 комментариев

1. Կարդալ պատմվածքը։
2. Դուրս գրել անհասկանալի բառերն ու բառարանի օգնությամբ բացատրել։
3. Պատմվածքի մեջ ո»րն էր ոչ իրական, ձեր կարծիքով։ Դուրս գրեք այդ հատվածները։

բոլոր

Երբ արևը մայր մտավ, նա նստեց արահետի մոտ և պարզ ընթրիք պատրաստեց, հետո պատառ-պատառ բերանը տանելով և մտածկոտ ծամելով՝ լսում էր, թե ինչպես է ճտճտում կրակը։ Մի օր էլ անցավ, հար և նման մյուս երեսունին՝ առավոտից կոկիկ ու համաչափ փոսեր փորել, հետո սերմեր ցանել, ջրել թափանցիկ ջրանցքների ջրով։ Հիմա հոգնատանջ, կապարի պես ծանրացած մարմնով նա պառկել, նայում էր երկնքին, որտեղ մութի մի երանգին հաջորդում էր երկրորդը։

Նրա անունը Բենջըմին Դրիսքըլ էր։ Նա երեսունմեկ տարեկան էր։ Մի ցանկություն ուներ, որ Մարսը կանաչի, ծածկվի սաղարթախիտ բարձր ծառերով, որոնք օդ, շատ օդ կստեղծեն։ Թող նրանք աճեն տարվա բոլոր եղանակներին, զովացնեն քաղաքը ամառվա տապին, պատսպարեն ձմեռային քամիներից։ Ինչ ասես, որ չեն կարող անել ծառերը… Նրանք բնությանը գույներ են հաղորդում, ստվեր տալիս, հողից բերք ստանում կամ դառնում են մանկական խաղերի թագավորություն, ուր կարելի է մագլցել, խաղալ, կախվել ճյուղերից… Հրաշք, որ սնունդ և ուրախություն է պարգևում, ահա թե ինչ է ծառը; Բայց ամենից առաջ ծառը կենաց աղբյուր է և մեղմ խշշոցի աղբյուր, որը շոյում է ականջներդ, գիշերը օրոր շրշում, երբ պառկած ես լինում ձյունաճերմակ անկողնում…

Նա պառկած լսում էր, թե ինչպես մուգ գույնի հողը հավաքում է իր զորությունը, սպասում է անձրևի, որ չկա ու չկա… Ականջը հողին հպած՝ նա լսում էր գալիք տարիների քայլքը և տեսնում էր, թե ինչպես այսօր ցանած սերմերը կանաչ շիվեր են արձակում ու ձգվում վեր, երկինք, սաղարթ տալիս, և ողջ Մարսը դառնում է արևոտ ու պայծառ անտառ։

Վաղ առավոտյան, երբ դալուկ արևը հազիվ դուրս է գալիս բլուրների վրա, նա ոտքի է ելնում, արագ խփշտում է տաք նախաճաշը, հանգցնում ածխակոթերը, շալակում է ուսապարկը և տնկում, զգույշ հարթեցնում հողը, ջրում և քայլում առաջ, սուլելով ու նայելով պարզկա երկնքին, որը կեսօրին ավելի պայծառ է դառնում ու ավելի տաքացնում…

— Քեզ օդ է հարկավոր,– ասաց նա իր վառած օջախին։ Խարույկը կենդանի, վառվռուն ընկեր է, որը կատակով խածում է մատներդ, իսկ ցուրտ գիշերներին տաք ննջում է կողքիդ՝ քնկոտ վարդագույն աչքերը կկոցած…– Մեզ բոլորիս օդ է հարկավոր։ Այստեղ, Մարսի վրա օդը նոսր է, շատ շուտ հոգնում ես, ինչպես Անդերում, Հարավային Ամերիկայում։ Շնչում ես ու չես հագենում, ոչ մի կերպ չես հագենում։

Նա շոշափեց կրծքավանդակը։ Ինչպե՜ս էր լայնացել երեսուն օրվա ընթացքում։ Այո՛, այստեղ պետք է կամ խոր շնչես, որ թոքերդ ընդարձակես, կամ ավելի շատ ծառ տնկես։

— Ահա թե ինչու եմ այստեղ,— ասաց նա։

Կրակը ճայթյուն արձակեց։

— Դպրոցում մեզ պատմում էին Ջոնի Ափլսիդի մասին։ Թե ինչպես էր նա շրջում Ամերիկայում և խնձորենիներ տնկում։ Իմ գործն ավելի կարևոր է։ Ես անկում եմ կաղնիներ, ծփիներ, թխկիներ և այլ ծառեր՝ կաղամախի, շագանակենի, մայրի։ Ես ոչ թե պտուղներ եմ ստեղծում ստամոքսի համար, այլ՝ օդ թոքերի համար։ Մարդու հավատը չի գալիս, թե որքան թթվածին կավելանա, երբ վերջապես աճեն այդ բոլոր ծառերը։

Նա հիշեց Մարս հասնելու առաջին օրը։ Ուրիշ հազարավորների նման դիտում էր մարսյան խաղաղ առավոտը և մտածում. «Ինչպե՞ս եմ վարժվելու այստեղ։ Ի՞նչ եմ անելու։ Իմ սրտով աշխատանք կգտնե՞մ»։

Եվ կորցրեց գիտակցությունը։

Ինչ-որ մեկը նրա քթին անուշադրի սպիրտով լի սրվակ մոտեցրեց, Նա հազաց և ուշքի եկավ։

— Ոչինչ, կկազդուրվեք,– ասաց բժիշկը։

— Իսկ ի՞նչ կատարվեց ինձ հետ։

— Այստեղ օդը շատ նոսր է։ Ոմանք դժվար են հարմարվում։ Հավանաբար, դուք պետք է Երկիր վերադառնաք։

— Ոչ,– նա նստեց, բայց նույն պահին էլ աչքերը մթնեցին, և Մարսը կարծես փախավ ոտքերի տակից։ Ռունգերը լայնացել էին, նա թոքերին ստիպում էր ագահորեն ներս քաշել դատարկությունը։– Ես կվարժվեմ։ Ես պետք է մնամ։

Նրան հանգիստ թողեցին։ Նա պառկել էր, շնչում էր, ինչպես ավազին ընկած ձուկը և մտածում. «Օ՜դ, օ՜դ, օ՜դ։ Նրանք ինձ ուզում են ետ ուղարկել օդի պատճառով»։ Եվ շրջեց գլուխը, որպեսզի տեսնի Մարսի հովիտներն ու բլուրները։ Նայեց և տեսավ, որ աչքը ինչքան կտրում է՝ ոչ մի ծառ չկա։ Չորս կողմը համատարած արգավանդ սևահող էր, բայց ոչ մի կանաչ շյուղ։ «Օ՜դ,– մտածում էր նա՝ աղմուկով ներս քաշելով անգույն դատարկությունը,– օ՜դ, օ՜դ»։ Նույնիսկ բլուրների գագաթներին, ստվերոտ լանջերին, նույնիսկ գետափին՝ ո՛չ ծառ կար, ո՛չ խոտ։ Պատասխանը ծնվեց ոչ թե գլխում, այլ կոկորդում և թոքերում։ Եվ այդ միտքը մի ումպ մաքուր թթվածնի պես իսկույն զորացրեց նրան։ Ծառեր ու խոտ։ Նա նայեց իր ձեռքերին և ափերը վերև շրջեց։ Նա խոտ կցանի և ծառ կտնկի։ Ահա նրա աշխատանքը՝ պայքարել այն ամենի դեմ, ինչը կարող է խանգարել իր այստեղ մնալուն։ Ինքը հատուկ պատերազմ կհայտարարի Մարսի դեմ՝ կենսաբանական պատերազմ։ Հնագույն մարսյան հողի բույսերը միլիոնավոր հազարամյակների ընթացքում այլասերվել և ոչնչացել էին։ Իսկ եթե տնկեր նոր տեսակներ, երկրագնդում աճող ծառեր՝ ճյուղառատ պատկառուկներ, լացող ուռիներ, մագնոլիաներ, հզոր էվկալիպտներ… ի՞նչ կլինի։ Միայն ենթադրել կարելի է, թե ինչ հանքային հարստություններ է թաքցնում այստեղի հողը, որովհետև հին պարտեզները, ծաղիկները, թփերը և ծառերը ուժասպառվելուց էին ոչնչացել։

— Ես պետք է ոտքի կանգնեմ,– բացականչեց նա,– պետք է տեսնեմ Կազմակերպչին։

Ամբողջ կես օր Կազմակերպչի հետ որոշում էին, թե որ բույսերը կարելի է աճեցնել։ Ամիսներ, եթե ոչ տարիներ են հարկավոր, որպեսզի սկսեն տնկիներ գցել։ Սննդամթերքը սառած վիճակում թռչող սառցալուլաների մեջ բերվում է Երկրից։ Միայն մի քանի սիրողներ հիդրոպոնիկ եղանակով այգիներ են աճեցրել։

— Այնպես որ առայժմ ինքնուրույն գործենք,- ասաց Կազմակերպիչը,– հնարավորին չափ սերմեր կհայթայթենք, նաև՝ որոշ գործիքներ։ Հիմա հրթիռներում նեղվածք է։ Քանի որ առաջին ավանները հանքերի հետ են կապված, վախ ունեմ, որ կանաչ տնկարկների ձեր ծրագիրը հաջողությամբ չպսակվի։

— Բայց դուք ինձ թույլ կտա՞ք։

Նրան թույլատրեցին, հատկացրին մի մոտոցիկլ։ Նա ծանրոցատեղը լցրեց սերմերով ու տնկիներով, գնում էր ամայի հովիտները, թողնում էր մոտոցիկլը և աշխատելով, ոտքով ւսռաջ էր շարժվում։

Այդ ամենը սկսվեց երեսուն օր առաջ, և այդ օրից սկսած՝ նա ոչ մի անգամ ետ չէր նայել։ Ետ նայել կնշանակեր՝ ընկճվել։ Անսովոր չոր եղանակ էր և հազիվ թե որևէ սերմ ծլած լիներ։ Չորս շաբաթվա ջանքերը ապարդյո՞ւն։ Նա նայում էր միայն առաջ, առաջ էր շարժվում ընդարձակ, արևոտ հովտով՝ ավելի ու ավելի հեռանալով Առաջին քաղաքից և սպասում, սպասում էր, թե երբ է անձրև տեղալու։

… Նա ծածկոցը քաշեց ուսերին, չոր բլուրների վրա կուտակվում էին ամպերը։ Մարսը անկայուն է, ինչպես ժամանակը։ Արևախանձ բլուրները պատվում էին գիշերային սառնությամբ, և նա մտածում էր հարուստ սևահողի մասին՝ այնքան սև ու փայլուն, որ քիչ էր մնում ինքն իրեն կոշտուկների վերածվեր, մտածում էր սրսուռ հողի մասին, որից կարող էին լոբու ահռելի ցողուներ աճել, պատիճներից հսկայական չտեսնված հատիկներ թափվեին ու դղրդացնեին հողը։

Կիսանիրհ խարույկը մոխրանում էր։ Օդը շարժվեց, հեռվում կարծես սայլ էր դղրդում՝ ամպրոպ էր։ Անսպասելի խոնավության հոտ եկավ։ «Այս գիշեր,— մտածեց նա և ձեռքը մեկնեց ստուգելու՝ անձրև գալի՞ս է, թե ոչ,— այս գիշեր»։
Ինչ-որ բան ընկավ հոնքին։ Նա արթնացավ։

Քթի վրայից դեպի շրթունքը սահեց մի կաթիլ։ Երկրորդն ընկավ աչքը և մի պահ մշուշեց այն։ Երրորդը դիպավ այտին։

Անձրև…

Սառը, փաղաքուշ, թեթև թափվում էր բարձր երկնքից, ինչպես կենաց հեղուկ, որ բուրում էր կախարդանքով, աստղերի, օդի բույրերով, որ իր հետ բերում էր սև փոշի, լեզվի վրա նույն համն էր թողնում, ինչ հին խերեսը։

Անձրև։

Նա նստեց։ Ծածկոցը իջավ, բամբակյա երկնագույն վերնաշապիկի վրա մութ բծեր երևացին։ Կաթիլները հետզհետե խոշորանում էին։ Խարույկն այնպիսի տեսք ուներ, կարծես մի անտեսանելի գազան կրակը տրորելով, վրան պար էր եկել, ու մնացել էր միայն թանձր ծուխը։ Անձրև տեղաց։ Հսկայական սև երկնակամարը հանկարծ ճեղքվեց վեց երկնագույն մասերի և փլվեց։ Նա տեսավ տասնյակ միլիարդավոր շիթեր։ Ցած թափվելիս նրանք օդում մնացին ճիշտ այնքան, որքան պահանջվում էր, որպեսզի էլեկտրական լուսանկարիչը պատկերելու համար որսա պահը։ Նորից մառախուղ և ջուր, ջուր…

Նա թրջվել էր մինչև ոսկորները, բայց նստել ու ծիծաղում էր դեմքը վեր պահած, և կաթիլները զարնվում էին քունքերին։

Նա ծափ զարկեց, վեր թռավ և պտտվեց իր փոքրիկ ճամբարի շուրջը։ Գիշերվա ժամը մեկն էր։ Անձրևը գալիս էր երկու ժամ անընդմեջ, հետո դադարեց։ Երևացին մաքուր լվացված աստղերը, պայծառ, ինչպես երբեք։

Բենջըմին Դրիսքըլը ցելոֆանե պայուսակից չոր հագուստ հանեց, հագավ, պառկեց և երջանիկ քուն մտավ։
Արևը դանդաղ դուրս եկավ բլուրների արանքից։ Ճառագայթները պատնեշը հաղթահարելով՝ մեղմորեն շոյեցին գետինը և արթնացրին Դրիսքըլին։

Նա մի քիչ էլ ճմլկոտվեց վեր կենալուց առաջ։ Մի ամբողջ ամիս, երկար ու շոգ ամիս աշխատել էր, աշխատել ու սպասել… Բայց այսօր ոտքի ելնելով, առաջին անգամ շրջվեց այն կողմը, որտեղից եկել էր։

Առավոտը կանաչ էր։

Որքան աչքը կտրում էր, դեպի երկինք էին ձգվում ծառերը։ Ոչ թե մեկ-երկու, ոչ թե տասնյակ, այլ հազարավոր ծառեր, որ տնկել էր ինքը։ Եվ ոչ թե մանր-մունր թփեր, բարակ շիվեր, այլ հզոր բներով, շենքերի բարձրության հսկայական ծառեր, կանաչ-կանա՜չ, վիթխարի, կլոր, փարթամ սաղարթով, որ արծաթավուն երանգ ուներ, քամուց շրշացող տերևներով, բլրալանջերին աճած ծառերի երկար շարքեր, կիտրոնի ծառեր ու լորենիներ, կարմրածառեր ու պատկառուկներ, կաղնիներ ու ծփիներ, թխկիներ, բարդիներ, թեղիներ, հաճարենիներ, խնձորենիներ, նարնջի ծառեր, էվկալիպտներ՝ աճած հորդ անձրևից և սնված օտար կախարդական հողով։ Նրա աչքերի առջև նոր շյուղեր էին աճում, նոր բողբոջներ էին պայթում։

— Անհավանակա՜ն է,– բացականչեց Բենջըմին Դրիսքըլը։

Բայց հովիտը և առավոտը կանաչ Էին։

Հապա օ՜դը…

Ամենուր, կենարար հոսանքի նման, ինչպես լեռնային գետ, հորդում էր թարմ օդը, թթվածինը, որ ստեղծում Էին կանաչ ծառերը։ Ուշադիր նայելիս երեում Էին դրանց վճիտ կոհակները; Թարմ, մաքուր, կանաչ, զով թթվածինը հովիտը դարձրել էր գետի ավազան։

Եվս մի վայրկյան, և քաղաքում կբացվեն դռները, մարդիկ դուրս կվազեն թթվածնի հրաշքին ընդառաջ, կուլ կտան, կշնչեն լիաթոք, այտերը կվարդագունեն, քթները կսառչեն, թոքերը նորից ուժ կառնեն, սրտները կարագանան, իսկ հոգնած մարմինները կհանձնվեն պարի տարերքին։

Բենջըմին Դրիսքըլը խոր-խոր շնչեց խոնավ կանաչ օդը և ուշակորույս եղավ։

Մինչ նա ուշքի կգար, դեպի դեղին արևը ձգվեց էլի հինգ հազար ծառ։

Մաշկի ջերմակարգավորման հարցեր

1․Ինչպե՞ս է մաշկն իրականացնում պաշտպանական, արտազատման և շնչառական գործառույթները:

Երբ միջավայրի ջերմաստիճանը նվազում է, մաշկում անոթների լուսածերպերը նեղանում են, արյան հոսքը դեպի մարմնի մակերես դանդաղում է, ուստի ջերմատվությունը փոքրանում է: Ջերմակարգավորման գործընթացում կարևոր դեր են կատարում նաև քրտնագեղձերը: Միջավայրի ջերմաստիճանի բարձրացման դեպքում քրտնարտադրությունն ուժեղանում է և ջերմատվությունը` մեծանում: Դրա շնորհիվ օրգանիզմը պաշտպանվում է գերտաքացումից:

Մարդու մաշկի մեջ կան ավելի քան 2 միլիոն քրտնագեղձեր, որոնք օրական արտադրում են մոտ 1,2 լ քրտինք, որի գոլորշացման միջոցով հեռանում է օրգանիզմում առաջացած հավելյալ ջերմությունը:

2.Ինչպիսի՞ կառուցվածք ունի վերնամաշկը, և ի՞նչ դեր է այն կատարում:

Վերնամաշկը մարմնի տարբեր մասերում տարբեր հաստության բազմաշերտ, հարթ էպիթելային հյուսվածքի բջիջների շերտ է։ Արտաքին միջավայրի ազդեցությամբ վերնամաշկի մակերեսային շերտի մեռած բջիջները եղջերանում, աստիճանաբար թափվում են և նոսրացվում նրանց տակ գտնվող կենդանի բջիջների բազմացման շնորհիվ։ Վերնամաշկի մակերեսային շերտի տակ գտնվում են գունանյութ պարունակող բջիջներ։ Գունանյութի քանակից և բաղադրությունից է կախված մաշկի գունը։ Արևի ճառագայթների ազդեցությամբ մեծանում է մաշկի գունավորումը, որն օրգանիզմը պաշտպանում է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ներթափանցումից։

3.Ինչպիսի՞ն է բուն մաշկի կառուցվածքը:

Բուն մաշկը կազմված է ամուր թելակազմ շարակցական հյուսվածքից,առաձիգ թելերից և հարթ մկանաթելերից։ Առաձիգ թելերը մաշկին տալիս են առաձգականություն և նպաստում մաշկի ձգմանն ու շարժումներին։ Բուն մաշկի մեջ տարբերում են վերին խիտ՝ պտկային և ստորին ավելի նոսր՝ ցանցավոր շերտը։ Պտկային շերտն առաջացնում է բազմաթիվ պտկիկներ, որոնք մտնելով վերնամաշկի մեջ առաջացնում են կատարներ և ակոսներ։ Կատարները լավ նկատելի ափի և մատների մաշկի վրա, որտեղ նրանք կազմում են յուրաքանչյուր անհատին հատուկ պատկեր։

Մաշկի ջերմակարգավորման գործառույթը:

Մաշկի ջերմակարգավորման գործառույթը:

Մարդը, ինչպես և մյուս կաթնասունները, անկախ միջավայրի ջերմության տատանումներից, ունի մարմնի հաստատուն ջերմաստիճան (36,6−36,9°C):

Ջերմությունն առաջանում է օրգանական նյութերի քայքայման ընթացքում գրեթե բոլոր օրգաններում, հատկապես լյարդում և կմախքային մկաններում: Օրգանական նյութերի քայքայման ընթացքում առաջացած ջերմության քանակը խիստ ավելանում է ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ: Առաջացած ջերմության հավելյալ քանակն օրգանիզմից ցրվում է արտաքին միջավայր, որի շնորհիվ օրգանիզմում ջերմագոյացման ու ջերմատվության գործընթացները պահպանվում են հավասարակշռված վիճակում:

Քրտնարտադրության և արյան անոթների լուսանցքի փոփոխման հետևանքով ջերմատվությունը կարող է ուժեղանալ կամ թուլանալ: Եթե միջավայրի ջերմաստիճանը բարձր է, ապա ջերմատվությունն ուժեղանում է, և հակառակը. ցածր ջերմաստիճանի պայմաններում թուլանում է: Միջավայրի բարձր ջերմաստիճանում մաշկի արյան անոթները լայնանում են, մեծանում է այնտեղ մղվող արյան քանակը, որից էլ ջերմատվությունն ուժեղանում է:

Երբ միջավայրի ջերմաստիճանը նվազում է, մաշկում անոթների լուսածերպերը նեղանում են, արյան հոսքը դեպի մարմնի մակերես դանդաղում է, ուստի ջերմատվությունը փոքրանում է: Ջերմակարգավորման գործընթացում կարևոր դեր են կատարում նաև քրտնագեղձերը: Միջավայրի ջերմաստիճանի բարձրացման դեպքում քրտնարտադրությունն ուժեղանում է և ջերմատվությունը` մեծանում: Դրա շնորհիվ օրգանիզմը պաշտպանվում է գերտաքացումից:

Ուշադրություն

Մարդու մաշկի մեջ կան ավելի քան 2 միլիոն քրտնագեղձեր, որոնք օրական արտադրում են մոտ 1,2 լ քրտինք, որի գոլորշացման միջոցով հեռանում է օրգանիզմում առաջացած հավելյալ ջերմությունը:

Այդ պատճառով մարմնի ջերմաստիճանը չի բարձրանում նույնիսկ ամենաշոգ եղանակին:

Մարմնի կայուն ջերմաստիճանի պահպանմանը նպաստում է նաև ենթամաշկային ճարպը, որը վատ ջերմահաղորդիչ է: 

Կոփում: Մարդու առողջության պահպանման և օրգանիզմի դիմադրողականության բարձրացման համար մեծ դեր ունի կոփումը: Դա ջերմաստիճանի փոփոխությունների նկատմամբ օրգանիզմի արագ հարմարվելու միջոցների մշակումն է: Ջուրը, օդը և արևն օրգանիզմի կոփման լավագույն միջոցներն են:

Ջրային լոգանքները (սառը ջրով շփումը, ջրցնցուղ ընդունելը) սկսում են ջրի և օդի +20°C-ից ոչ ցածր ջերմաստիճանում, 15−20 րոպե տևողությամբ, օրական 2−3 ժամ: Արևային լոգանքն առավել օգտակար է առավոտյան ժամերին: Այն սկսվում է 4−5 րոպեից` հասցնելով 45−50 րոպեի: Չափազանց կարևոր է արևային լոգանքը զուգակցել ֆիզկուլտուրայով և սպորտով:

Օրգանիզմը պետք է կոփել աստիճանաբար` հաշվի առնելով նրա անհատական առանձնահատկությունները: Օդային լոգանքները նպաստում են ջերմակարգավորման համակարգի զարգացմանը, լավացնում են քունը և ախորժակը:

Գործնական Քերականություն

Առաջադրանք 1․ Գտել ենթական և ուղիղ խնդիրը։

Մեսրոպ Մաշտոցն ենթակա> ստեղծեց հայոց գրերը ուղիղ խնդիրը ։

Տղան ենթակա միայնակ վերանորոգեց տունը ուղիղ խնդիրը։

Երեխան ենթակա ջանասիրաբար գիրք է ուղիղ խնդիր կարդում :

Հեքիաթները ուղիղ խնդիրը հորինում են մարդիկ ենթակա ` կյանքի տխրությունը ցրելու համար։

Նա ենթակա սիրում է մայրիկին ուղիղ խնդիր։

Առաջադրանք 2․ Գտնել հանգման անուղղակի խնդիրները։

Զբոսաշրջիկները մոտեցան եկեղեցուն։

Երեխան հավատում էր մոր խոսքին։

Ծեր կինն աղոթում էր Աստծուն։

Փողոցով քայլելիս ժպտում էր բոլորին։

Առաջադրանք 3․

Գտիր նախադասությունների ենթական, ստորոգյալը, ուղիղ խնդիրը և հանգման խնդիրը։

Աշակերտը ենթակա մի անգամ հարց ուղղեց ստորոգյալ վարպետին հանգման խնդիրը։

Կարճ ժամանակում նա ենթակա վաճառեց ստորոգյալ ապրանքը , ուղիղ խնդիր անգլիացիներին հանգման խնդիր:

Դասղեկը ենթակա գիրքը ուղիղ խնդիր հանձնեց ստորոգյալ երեխային հանգման խնդիր:

Իմ մտքում հրաժեշտի խոսքեր ուղիղ խնդիր եմ ենթակա ասում ստրոգյալ հին քաղաքին հանգման խնդիր , իմ ընկեր Անդոյին հանգման խնդիր։

Աստված ենթակա Մովսեսին հանգման խնդիր պատվիրում է ստորոգյալ մոլորյալ ժողովրդին հանգման խնդիր դարձի բերել:

Խնդիրներ, պարագաներ

Բայական անդամի լրացումները բաժանվում են երկու խմբի՝ խնդիրներ և պարագաներ:

Խնդիրներ
Խնդիրները լինում են ուղիղ և անուղղակի:
Ուղիղ խնդիրը ցույց է տալիս այն առարկան, որն իր վրա է կրում գործողությունը:
Պատասխանում է ու՞մ, ի՞նչ հարցերին:
Մայրը սիրում է որդուն:
Երեխան բացեց դուռը:
Դրվում է հայցական հոլովով: Այսինքն՝  անձի առման դեպքում նման է տրականին, իրի առման դեպքում՝ ուղղականի

Անուղղակի խնդիրը ցույց է տալիս գործողության հետ ոչ անուղղակի կապ ունեցող առարկան:
Անուղղակի խնդիրներն են՝ ներգործող, հանգման, միջոցի, անջատման, վերաբերության:

Հանգման անուղղակի խնդիրը դրվում է տրական հոլովով և ցույց է տալիս այն առարկան, որին հանգում է ենթակայի կատարած գործողությունը։ Մի շարք բայերի հետ հիմնականում գործածվում են հանգման խնդիրներ․ դրանք են՝ հպվել, դիպչել, հանգել, ձուլվել, մոտենալ, ուղղվել, նշան բռնել, հենել, կռթնել, թիկն տալ, իջնել և այլն։

Օրինակ՝ Նա հանգեց այդ մտքին։ Հարցն ուղղված է տնօրենին։ Ես նրան դիմեցի մի հարցով։

Հանգման խնդիրները կարող են հանդես գալ նաև կապերի (դեմ, ընդդեմ, վրա և այլն) և կապվող բառերի հետ։
Օրինակ՝ Սվիններն ուղղված էին թշնամիների դեմ։ Շունը հաչում է անցորդի վրա։

Անջատման խնդիրը դրվում է բացառական հոլովով  Այս խնդիրը ցույց է տալիս այն առարկան, որից հեռանում կամ անջատվում է ինչ-որ առարկա։
Օրինակ՝ Տղաներից անջատվեցին աղջիկները։ Քեզնից հեռացա՞վ քույրդ։ Ումի՞ց ես խուսափում։ 
Մի շարք բայերի հետ հիմնականում գործածվում են անջատման խնդիրներ․ դրանք են՝ բաժանվել, հեռանալ, առանձնացնել, մեկուսանալ, փախչել, պոկվել, խուսափել, խուսանավել, ջոկել, քաշվել, շորթել, փախցնել, գանձել և նման շատ այլ բայեր։

Միջոցի անուղղակի խնդիրը դրվում է գործիական հոլովով (-ով, -բ վերջավորություններ) և ցույց է տալիս այն առարկան, որի միջոցով կատարվում է գործողությունը։
Օրինակ՝ Ուսուցիչը հպարտանում է լավ աշակերտով։ Ջուրն արյամբ չեն լվանա։ Տիգրանը ինչո՞վ կտրեց մատը։ Դիրեկտորը նրա միջոցով ստացավ այս սարքավորումները։

Ներգործող անուղղակի խնդիրը դրվում է հիմնականում բացառական (-ից վերջավորություն) և գործիական (-ով, -բ վերջավորություններ) հոլովներով և ցույց է տալիս այն առարկան, որի ներգործությամբ, ազդեցությամբ կատարվում է տվյալ գործողությունը։

Օրինակ՝ Վ. Համբարձումյանը բարձր է գնահատվում իր ժողովրդի կողմից։ Ուսուցիչը հարգվում է աշակերտներից։ Գետինը ծածկվեց ձյան հաստ շերտով։ Ներկվեցին փողոց ու գործարաններ ձեր տաք արյունով։

Վերաբերության անուղղակի խնդիրը դրվում է բացառական հոլովով (-ից վերջավորություն) և ցույց է տալիս այն առարկան, որի մասին խոսվում է։
Օրինակ՝ Աշակերտները խոսում էին կինոյից։ Ծերունիները պատմում են պատերազմից։ 
Վերաբերության խնդիրը կարող է կազմվել նաև սեռական հոլովի և կապի միջոցով։
Օրինակ՝ Բոլորը հարգանքով են արտահայտվում Արամի մասին։ Կատարվածի վերաբերյալ հայտնեցինք տնօրենին։ 
Ցուցական մի քանի դերանուններ կարող են վերաբերական հարաբերություն ցույց տվող որոշ կապերի հետ դառնալ վերաբերության անուղղակի խնդիր։
Օրինակ` Այդ մասին շատ է խոսվել։ Այս առումով շատ զրուցեցինք։ Այս կապակցությամբ դեռ պիտի մտածեք։

Կապական կառույցներով խնդիրներ.

• մասին՝ վերաբերության խնդիր
• կողմից(անձնանիշ գոյականի հետ)՝ ներգործող խնդիր
• միջոցով՝ միջոցի խնդիր

Պարագաները, բայական անդամի լրացումներ են, որոնք ցույց են տալիս գործողության հետ կապ ունեցող այլևայլ հանգամանքներ (տեղ, ժամանակ, պատճառ, պայման, նպատակ և այլն) ու գործողության հատկանիշներ

Պարագա	Հարց(եր)	Օրինակ
Տեղի	ու՞ր, որտե՞ղ, որտեղի՞ց, որտեղո՞վ	Անտառում վազվզում էր փոքրիկ նապաստակը … (Մանվել Աթոյան)
Ժամանակի	ե՞րբ, երբվանի՞ց, մինչև ե՞րբ	Հետո այդ ցեմենտն էլ սուրբ կդառնա… (Վարդգես Պետրոսյան)
Պատճառի	ինչու՞, ինչի՞ց, ի՞նչ պատճառով	Ուսանողն ուրախությունից ցնծում էր։
Նպատակի	ինչու՞, ինչի՞ համար, ի՞նչ նպատակով	Նրանք ամեն ինչ արեցին հանուն հաղթանակի։
Պայմանի	ի՞նչ (ո՞ր) դեպքում, ի՞նչ (ո՞ր) պարագայում, ի՞նչ պայմանով	Այդ դեպքում բոլորը կհամաձայնեն։
Զիջման	չնայած ինչի՞ն, չնայելով ինչի՞ն, հակառակ ինչի՞ն	Հակառակ հոր խնդրանքին` նա մեկնեց։
Չափի (չափ ու քանակի)	ինչքա՞ն, որքա՞ն, ի՞նչ չափով, ինչքա՞ն ժամանակով	Բազմիցս փորձել է օգնել ընկերոջը։
Ձևի	ինչպե՞ս	Անծանոթը բարեկամաբար ժպտաց։
Հիմունքի	ի՞նչ հիմունքով	Ըստ վերջին տվյալների` նա մեկնել է ընկերոջ հետ։
Միասնության	ինչո՞վ, ու՞մ հետ	Ընտանիքով տեղափոխվեց քաղաք

Չինաստան

Դասի հղումը

1. Քարտեզի վրա նշել Չինաստանի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:

1. Բնութագրեք Չինաստանի աշխարհագրական դիրքը:

Նրա սահմանները հարում են 14 երկրների, այդ թվում՝ Ռուսաստանին, Հնդկաստանին և Վիետնամին։ Հարավից սահմանակից է արևադարձային ջունգլիներով, իսկ հյուսիսում՝ ցուրտ տափաստաններով և անապատներով։ Չինաստանի աշխարհագրությունը բազմազան է, ներառյալ բարձր լեռները, ինչպիսիք են Հիմալայները և Տյան Շանը, ինչպես նաև պարարտ գետերի հովիտները, ինչպիսիք են Դեղին և Յանցզեն: 

1. Ի՞նչ դեր ունի Չինաստանը հվ-արմ Ասիայում և ամբողջ աշխարհում

խոշոր ներդրող և առևտրային գործընկեր։ Համաշխարհային հարթակում նա առաջատար տնտեսական և առևտրային երկիր է

1. Որո՞նք են Չինաստանի զարգացման նախադրյալները:

 աշխարհագրական դիրքը, բնական պաշարներ, ռազմավարական ծովային դիրք, ջրային համակարգը, Կլիմայական բազմազանությունը և բնակչության թվաքանակը։

1. Որո՞նք են Չինաստանի տնտեսության առաջատար ճյուղերը:

Արդյունաբերությունը, Գյուղատնտեսությունը և Ծառայությունները։

Արևելյաան Ասիա

1. Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի Արևելյան Ասիա տարածաշրջանը:

լեռներով և միաժամանակ հարթավայրերով։ Այնտեղի նախադրյալները շատ բարենպաստ են մարդկության համար։

1. Ի՞նչ դեր ունի Արևելյան Ասիան համաշխարհային տնտեսությունում:

Արևելյան Ասիան համաշխարհային տնտեսության մեջ մեծ դեր ունի։ Ինչպես գիտենք Ասիայում գյուղատնտեսությունը զարգացած է, այդ պատճառով էլ հենց Ասիայից են մատակարարվում այլ պետություններ բրնձեղեն, ցորեն և հացահատւկներ։ Ասիան նաև հայտնի է իր հումքերով և ձարգացած արդյունաբերությամբ, որը նույնպես մեծ դեր է խաղում ամբողջ աշխարհում։

1. Որո՞նք են Արևելյան Ասիայի երկրների տնտեսության մասնագիտացված ճյուղերը:

 արդյունաբերությունը և գյուղատնտեսությունն է

Առաջադրանքներ

ուղիղ խնդիր

Ես չորացնում եմ վարսերս։

ես կարդում եմ գիրք։

ես սիրում եմ մայրիկիս

հանգման խնդիր

ձեռքս խփեցի պատին

նա գրկեց մայրիկին

պայուսկս դրեցի սեղանին

Մայիսի 5-15, առաջադրանք, 8-րդ դասարան

Հայկական մշակույթը 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, 20-րդ դարի սկզբին:

Հայոց պատմություն, /էջ 153-168, դասարանական , գրավոր պատասխանել հարցերին:

Սահմանել մշակույթ հասկացությունը:

Ներկայացնել կրթական համակարգը, համեմատել արդի շրջանի հետ:

Մշակույթը հասարակության և մարդու պատմական զարգացման որոշակի մակարդակ է, որն արտահայտվում է մարդկանց գործունեության և կյանքի կազմակերպման ձևերով ու տիպերով։ Հասկացությունն օգտագործվում է որոշակի պատմական դարաշրջանների, հասարակական-տնտեսական ֆորմացիաների, կոնկրետ հասարակարգերի, ազգությունների, ազգերի, ինչպես նաև կյանքի ու գործունեության առանձնահատուկ եղանակների զարգացման մակարդակը բնութագրելու համար^[1]։ Մշակույթը կենտրոնական հայեցակարգ է մարդաբանության մեջ և ներառում է այն բոլոր երևույթները, որ սոցիալական ուսուցման միջոցով փոխանցվում են մարդկային հասարակություններում։

Գիտության զարգացումը

Հայ կրթական գործը որոշակի հաջողություններ ու դժվարություններ ուներ ինչպես Արևելյան, այնպես էլ Արևմտյան Հայաստանում։ Այս շրջանում ևս ուսուցման տարածված տեսակը եկեղեցիներին առընթեր ծխական դպրոցներն էին, որոնք անմխիթար վիճակում էին։ Գյուղերի մեծ մասը դպրոց չուներ։ Ուսուցիչների մեծ մասը թերի միջնակարգ կրթություն ուներ և գտնվում էր նյութական ծանր կացության մեջ։ Ցարական կառավարությունը ռուսացման քաղաքականություն վարելով խոչընդոտում էր կրթության գործին։ Հատկապես 1880–1890-ական թվականներին իշխանությունները բռնությամբ փակեցին հայկական շատ դպրոցներ։ Սակայն դարի երկրորդ կեսին հիմնվեցին ուսումնակրթական նոր կենտրոններ։ 

Հայագիտություն

XIX դարի 80-ական թվականներից մինչև Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումը հայագիտությունը զարգացել է արտերկրում: Արգասաբեր էր Մխիթարյան միաբանության և եվրոպական գիտական կենտրոններում ընդգրկված ուսումնասիրողների: 1890-ական թվականներին Նիկողայոս Մառի գիտական գործունեությամբ ռուսական արևելագիտության մեջ վերջնականապես ձևավորվեց հայագիտական ուղղությունը, որի կարևորագույն նվաճումներից էր հայկական հնագիտության սկզբնավորումը (Անիի, Գառնիի, Դվինի և այլ հնավայրերի պեղումներ): Նիկողայոս Մառն ու նրա աշակերտները՝ Նիկողայոս Ադոնցը, Հովսեփ Օրբելին, Գրիգոր Ղափանցյանը, Իվանե Ջավախիշվիլին, Նիկոլայ Տոկարսկին, մշակեցին հայոց հին և միջնադարյան պատմության, մատենագրության, արվեստի, լեզվի պատմության,  ճարտարապետության, վիմագրության ու հարակից օժանդակ բնագավառների հետազոտության քննական մեթոդ, հայագիտության ավանդական շրջանակն ընդլայնեցին  աշխարհի հետ ունեցած ընդհանրությունների բացահայտումով, կենդանի բարբառների ու խոսվածքների քննությամբ, բնագրերի հայտնաբերմամբ ու գիտական  հրատարակությամբ: Սբ Էջմիածնի ու Սանկտ Պետերբուրգի գիտնականների միջև հաստատվեց սերտ համագործակցություն: Անիի հնագիտական թանգարանի (1904–09 թթ.) հիմնադրումով Հայաստանում սկզբնավորվեց ակադեմիական գիտությունը: Կարևորագույն նվաճում էր հայկական ձեռագրերի հավաքածուների գիտական նկարագրության սկզբնավորումը, նաև Ստեփան Մալխասյանցի ղեկավարությամբ «Պատմագիրք հայոց» մատենաշարի հրատարակումը: